Βραχεία θεραπεία εστιασμένη στη χαρισματικότητα

Bάσω Ανδρούτσου1, Γεωργία Νίκα 2, Βασιλική Φωτοπούλου3, Μαρία Καστάνοβα4

1Συστημική Σύμβουλος, 2Ψυχίατρος, 3Κοινωνική Λειτουργός–Συστημική Σύμβουλος, 4Εκπαιδευτικός 1,2,3,4Σύλλογος Γονέων & Κηδεμόνων Χαρισματικών & Ταλαντούχων Παιδιών

Η χαρισματικότητα δεν είναι διαταραχή, δεν είναι ούτε ετικέτα, είναι ταυτότητα. Και τα χαρισματικά άτομα είναι αναγκαίο να τα ενθαρρύνουμε, είναι αναγκαίο να τους παρέχουμε τις προκλήσεις που έχουν ανάγκη, είναι αναγκαίο να τα εμπνεύσουμε, ώστε να συνειδητοποιήσουν ποιοι είναι, να συνειδητοποιήσουν τις δυνατότητές τους και να βρουν την ταυτότητά τους.

Οι χαρισματικοί διαθέτουν ασυνήθιστες διανοητικές, αντιληπτικές και αφομοιωτικές ικανότητες που κάνουν τη ζωή τους ιδιαίτερα πολύπλοκη. Αντιμετωπίζουν συχνά ενδογενείς αλλά και εξωγενείς συγκρούσεις και όταν έρχονται αντιμέτωποι με τις απαιτήσεις του σχολείου, της οικογένειας και των φίλων, τις κοινωνικές σχέσεις και τις προκλήσεις στον εργασιακό χώρο, τότε η ανάπτυξή τους μπορεί να μπλοκαριστεί, τα εξαιρετικά προσωπικά χαρακτηριστικά μπορεί να μετατραπούν σε δυσκολίες και μπορεί να υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη, προβλήματα σχέσεων ή άλλα σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα τα οποία μπορεί να μην συνειδητοποιούν πως σχετίζονται με την χαρισματικότητά τους.

Καθώς ένας χαρισματικός –είτε έχει αναγνωριστεί, είτε δεν έχει ποτέ εντοπιστεί, είτε έχει λανθασμένα διαγνωστεί–, προχωρά μέσα από τα αναπτυξιακά στάδια, αναπόφευκτα αναζητά μια πιο σαφή αίσθηση ταυτότητας, ολοκλήρωσης και σκοπού στη ζωή.

Ο ψυχοθεραπευτής κατέχει μια μοναδική ευκαιρία να προσφέρει στο χαρισματικό άτομο την υποστήριξη που έχει ανάγκη, και μέσα από τη διαδικασία μιας σύντομης παρέμβασης, μπορεί να προτείνει μεθόδους και τεχνικές για εξερεύνηση και την (επαν)ένωση με τον πραγματικό χαρισματικό εαυτό.

Οι χαρισματικοί –ενήλικες, έφηβοι, παιδιά και οι οικογένειές τους– μπορεί να έχουν ανάγκη καθοδήγησης, συμβουλευτικής υποστήριξης ή/και ψυχοθεραπείας για την διαχείριση των προκλήσεων που συνεπάγεται η χαρισματικότητα.

Οι χαρισματικοί βιώνουν τη ζωή με τρόπους που είναι ποιοτικά διαφορετικοί από τους υπόλοιπους. Διαθέτουν ασυνήθιστες δημιουργικές, διανοητικές, αντιληπτικές και αφομοιωτικές ικανότητες και ευαισθησίες που συχνά τους οδηγούν σε συναισθηματικές εντάσεις (Peterson and Moon, 2008). Όχι μόνο σκέφτονται διαφορετικά αλλά και αισθάνονται διαφορετικά. Σε μια κοινωνία ωστόσο που εκτιμά ιδιαίτερα την “ομοιότητα”, οι χαρισματικοί μπορεί να αισθάνονται ότι δεν γίνεται αποδεκτή και κατανοητή η ίδια τους η ύπαρξη, η περιέργειά τους, ο αντισυμβατικός και “αιρετικός” τρόπος που μπορεί να σκέφτονται και να λειτουργούν, η εμμονή στην τελειότητα, η ανάγκη για δικαιοσύνη και νόημα στη ζωή, και αυτό μπορεί να έχει ως συνέπεια, τα χαρισματικά άτομα να αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους και να αμφισβητούν την αληθινή τους φύση: Τι συμβαίνει με μένα; Γιατί δεν μπορώ να είμαι σαν τους άλλους; Γιατί δεν μπορώ να είμαι ποτέ ευτυχισμένος ή έστω ικανοποιημένος; Πώς θα γίνω αποδεκτός; Θα νιώσω ποτέ “φυσιολογικός”; (Yermish, 2010).

Οι χαρισματικοί, για χρόνια –συχνά για όλη τους τη ζωή–, ζουν σε δυσλειτουργικά για αυτούς πλαίσια, και είναι αναγκασμένοι να “αρνηθούν” την χαρισματικότητά τους, να “αποσιωπούν” τις φυσικές τους κλίσεις και ανάγκες για έκφραση της δημιουργικότητας και του διανοητικού δυναμικού τους, και “θυσιάζουν” την αληθινή τους φύση για να γίνουν αποδεκτοί από το περιβάλλον τους (Ανδρούτσου, κ.ά., 2015).

Συνήθως, τα χαρακτηριστικά εκείνα που κάνουν κάποιον χαρισματικό, είναι και εκείνα που οι άλλοι ζητούν από το χαρισματικό άτομο να αλλάξει ή/και να απαρνηθεί. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των χαρισματικών ατόμων, συχνά θεωρούνται εσφαλμένα μαθησιακές δυσκολίες, ΔΕΠΥ, ανωριμότητα, αυτιστικά χαρακτηριστικά, Asperger, συναισθηματικές διαταραχές/διαταραχές διάθεσης, προβλήματα συμπεριφοράς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα διαρκή αισθήματα απογοήτευσης και ματαίωσης, έλλειψη πληρότητας, μοναξιά, έντονη δυσαρέσκεια και δυσφορία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος, κατάθλιψη, προβλήματα σχέσεων ή/και άλλα σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα (Amend and Peters, 2012).

H παροχή συμβουλευτικής σε χαρισματικούς, διαφέρει από την κοινή συμβουλευτική. Ο ψυχοθεραπευτής που εργάζεται με χαρισματικά άτομα είναι αναγκαίο να έχει μελετήσει και να γνωρίζει καλά, να κατανοεί, και να αποδέχεται ως τέτοιες, τις ιδιαίτερες κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες των χαρισματικών ατόμων, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, και τις ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, ώστε να είναι σε θέση να παρέχει στους χαρισματικούς πελάτες του την κατάλληλη υποστήριξη και να προτείνει στρατηγικές κατανόησης, διαχείρισης και αποδοχής της ιδιαίτερης και μοναδικής φύσης τους που συγκροτεί την ίδια τους την ταυτότητα (Silverman, 1993).

Στον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων Χαρισματικών και Ταλαντούχων Παιδιών, έχοντας ζήσει όλη μας τη ζωή στον κόσμο της χαρισματικότητας, και έχοντας πραγματοποιήσει μελέτες και έρευνες σχετικά με τα χαρισματικά παιδιά και τους χαρισματικούς ενήλικες, κατανοούμε όσο κανείς άλλος την ιδιόμορφη φύση, τις ιδιαίτερες ικανότητες, και τις πολλές προκλήσεις που οι χαρισματικοί έχουν να αντιμετωπίσουν.

Εργαζόμαστε πάνω στην διάρθρωση ενός ημιδομημένου μοντέλου Βραχείας θεραπείας εστιασμένης στην χαρισματικότητα μέσα από την διαδικασία μιας σύντομης παρέμβασης ±δέκα συναντήσεων, επιλέγοντας μεθόδους και τεχνικές κατάλληλες για το είδος, το βαθμό και την φύση της χαρισματικότητας του χαρισματικού ατόμου.

Λόγω της σύντομης διάρκειας παρέμβασης, είναι θεμελιώδες να αναγνωρίσουμε τη φύση της χαρισματικότητας ώστε να επιλέξουμε τις κατάλληλες τεχνικές, διαφορετικές σε ένα χαρισματικό εσωστρεφές άτομο, με σειριακή γραμμική μαθηματικολογική σκέψη, επιμονή στην κυριολεξία, με μικρή κλίμακα έκφρασης συναισθήματος και δυσκολίες στην φαντασιακή προβολή, και διαφορετικές σε ένα εξωστρεφές άτομο με δημιουργική, “χαοτική” σκέψη, χαρακτηριστικά αναβλητικότητας, με έντονη φαντασία και διαρκή ροή σκέψης.

Από την στιγμή που θα πραγματοποιηθεί η αναγνώριση της χαρισματικότητας –χρησιμοποιώντας μεθόδους και διαδικασίες αξιολόγησης καθολικού-ολιστικού σχήματος, ώστε η εκτίμηση να καθίσταται έγκυρη  και αξιόπιστη–, παρέχουμε στο χαρισματικό άτομο την υποστήριξη που έχει ανάγκη με έναν τρόπο κυκλικής σχέσης και όχι ως ένα γραμμικό μοντέλο.

Αρχικά, παρέχουμε στο χαρισματικό άτομο ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τα γνωρίσματα και τα χαρακτηριστικά της χαρισματικότητας, τι πραγματικά σημαίνει να είναι κάποιος χαρισματικός, και τι συμβαίνει στον κύκλο της ζωής ενός χαρισματικού ατόμου, και μέσα σε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον, παρέχουμε την καθοδήγηση εκείνη που είναι απαραίτητη ώστε το χαρισματικό άτομο - να κατανοήσει την βαθύτερη φύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει και να τα συνδέσει με την χαρισματικότητά του, - να διερευνήσει το δυναμικό του, τις ιδιαίτερες ανάγκες του και τις ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητές του, - να [ανα-]δομήσει μια ολική αίσθηση εαυτού και να [ξανα-]αφηγηθεί την οντότητά του απαλλαγμένη από αρνητικούς [αυτό-]προσδιορισμούς και [αυτό-]χαρακτηρισμούς, - να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματά του με ουσιαστικούς, υγιείς και ασφαλείς τρόπους, - να βρει νέους τρόπους διαχείρισης και κατανόησης του ίδιου του του εαυτού - να επινοήσει νέες τεχνικές επικοινωνίας και κοινωνικής συναλλαγής και ένταξης διαφυλάσσοντας την αληθινή του φύση, - να αποδεχθεί την ιδιαίτερη φύση του και να εντάξει τον εαυτό του με έναν ρεαλιστικό τρόπο στο περιβάλλον του, αλλά να νοιώθει παράλληλα ελεύθερος και ασφαλής να είναι ο εαυτός του.

Εφαρμόσαμε αυτό το μοντέλο σε χαρισματικούς που ζήτησαν συμβουλευτική υποστήριξη και είδαμε πολύ καλά αποτελέσματα, σύντομα θα είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε ένα πιο ολοκληρωμένο μοντέλο βραχείας ημιδομημένης παρέμβασης εστιασμένης στα χαρακτηριστικά του χαρισματικού πελάτη.

Βιβλιογραφία: - Amend E.R., Peters D. B. (2012). Misdiagnosis, Dual diagnosis, and missed diagnosis of gifted children and adults. SENG Conference, CE Workshop, July 13, 2012. - Ανδρούτσου Β., Τσάκωνα Ε., Μπαντέλη Ρ., Δήμου Α. (2015). Διπλή Διαφοροποίηση, Λανθασμένες Διαγνώσεις, και Εργαλεία Αξιολόγησης της Χαρισματικότητας. 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΨΕΒΕ “Ψυχολογία και Εκπαίδευση: Σύγχρονοι Προσανατολισμοί και Εφαρμογές”. Ιωάννινα, 9–11 Οκτωβρίου 2015. - Peterson J.S. and Moon S.M. (2008). Counseling the Gifted, In Steven I. Pfeiffer (ed.) Handbook of Giftedness in Children. Springer, pp. 223-248. - Silverman L. K. Counselling the gifted and talented. Denver: Love Publishing, 1993. - Yermish, A. (2010). Cheetahs on the Couch: Issues Affecting the Therapeutic Working Alliance With Clients Who Are Cognitively Gifted: Thesis. Massachusetts School οf Professional Psychology. Poster στο 9ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο της European Family Therapy Association – EFTA, Αθήνα, 28 Σεπτεμβρίου - 1 Οκτωβρίου 2016.   Αυτή η δημοσίευση χορηγείται με άδεια Creative Commons: Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές

Choosing effective therapeutic techniques for the gifted clients

*Vasso Androutsou1, Georgia Nika 2, Vassiliki Fotopoulou 3, Maria Kashtanova4, Anastasios Tsimakis5

1 Systemic Counselor, 2 Psychiatrist, 3 Social Worker – Systemic Counselor, 4 Schoolteacher, 5 Computer Engineer 1,2,3,4,5Hellenic Association of Parents of Gifted Children, Greece

At this poster we summarizing the most common characteristics of gifted adults –according to the self-reports of those who completed the Greek Self-Report Questionnaire for Gifted Adults, that is part of a pilot survey designed by the Greek Association of Parents of Gifted Children.
The Survey consists of 40 self-report questions emphasized on characteristics, related with cognitive/perceptional/emotional traits, creativity, motivation and values, activity, and social relations, that are often experienced by gifted yet not obviously connected to the traits of giftedness.
Giftedness is both a matter of odds and qualities, the different ways of experiencing the world: vivid, absorbing, insightful, encompassing, complex, commanding – the way of life. Although gifted people experience all of life differently and more intensely than those around them, usually they are defined by a set of standards based on the general population. They exhibit greater intensity and increased levels of emotional, imaginational, intellectual, sensual and psychomotor excitability and this is a normal pattern of their development. And it’s exactly because of these that they have a finely tuned psychological structure and an organized awareness, and thus that they experience all of life differently from the norm (Androutsou, 2015).
Thus, what is normal and just typical for the gifted person, most often is labeled pathologic and/or perceived as some kind of mental disorder in the general population (Amend & Beljan, 2009). Hence their personality -absolutely normal for them-, is taken for weird or even pathological, and gifted individuals increasingly becoming personally and emotionally vulnerable to almost all of their relationships at family, at school, in the workplace, and in the community.
Research has shown that there are five personal factors cover-all the critical personality characteristics: Openness to experience, Conscientiousness, Extraversion/Introversion, Neuroticism, and Agreeableness, are inhered characteristics and that is the reason they are stable and well-established over the individual’s lifetime, and generalizable across a variety of cultures.
Based on these 5 factors, our findings from our ongoing study lead us to conclude that the personality of gifted is expressed in two main bipolar dimensions: the “Rational” gifted and the “Creative” gifted. Among  an endless list of characteristics:
A “Rational” gifted person is a “linear” logical-mathematical thinker, with specific interests, down-to-earth, rigid, perfectionist, literalness-centered, self-disciplined, persevering, introverted, with great emotional maturity, with difficulties in social  communication and  imaginational projection, always  “the good, quiet, shy guy"	A “Creative” gifted person  is "chaotic", very curious, multi-tasking, imaginative and  thoughtful, unpredictable, adventuresome, neglectful,  impulsive, risky, disorganized, procrastinative, extroverted,  very talkative and very sociable,  always question rules and/or authority, "the restless, lovesome, always ready-to-go guy"
But, there also is a third category, the gifted of the mixed personality –both rational and creative at the same–, and this makes their lives a real "war field"  both with themselves and with the whole frame of the world around them. However, most people lack accurate information about the typical characteristics of gifted individuals, and are unaware that these developmental difficulties –both endogenous and exogenous– are associated with their highly complex inherent characteristics which are often mislabeled as a personality or attentional disorder, even by experts who do not receive specialized training in the identification and treatment of gifted.
When gifted seek counseling or therapy, they are often labeled and/or misdiagnosed as dysthymic, cyclothymic, borderline, narcissistic personalities, with ADHD, with autistic or Asperger syndrome, OCD, and these are just a few of the diagnostic labels mistakenly used to describe normative stages of positive disintegration(Webb et al, 2004).
This type of misdiagnosis may –and usually– have as a result, therapists select misguided counseling strategies and techniques that invalidate the gifted person and attempt to "normalize" the complex inner process of the gifted. Even more, when misdiagnosed gifted clients are prescribed medication to suppress the "symptoms of giftedness" there is the danger the wonderful inner nature of the gifted process neutralized, thus, minimizing the potential of the gifted for a life of accomplishment and fulfillment (Peterson and Moon, 2008).
Thus, the therapists who work with gifted must address the unique intrapersonal and interpersonal challenges that gifted encounter, so are able to choose effective therapeutic techniques based on the most dominant characteristics of their gifted clients.
References: - Amend E.R. and Peters D.B. (2012). Misdiagnosis, Dual Diagnosis, and missed diagnosis of gifted children and adults. SENG Conference, CE Workshop, July 13, 2012. - Ανδρούτσου Β., Τσάκωνα Ε., Μπαντέλη Ρ., Δήμου Α. (2015). Διπλή Διαφοροποίηση, Λανθασμένες Διαγνώσεις, και Εργαλεία Αξιολόγησης της Χαρισματικότητας. 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΨΕΒΕ “Ψυχολογία και Εκπαίδευση”. Ιωάννινα, 9–11 Οκτωβρίου 2015. - Peterson J.S. and Moon S.M. (2008). Counseling the Gifted, In Steven I. Pfeiffer (ed.) Handbook of Giftedness in Children. Springer, pp. 223-248. - Webb J.T., Amend E.R., Nadia E. Webb N., Goerss J., Beljan P., Olenchak F.R. (2004). Misdiagnosis and Dual Diagnoses of Gifted Children and Adults. Great Potential Press. 9th European Conference of the European Family Therapy Association – EFTA, Athens, 2016 September 28th - October 1st.   Αυτή η δημοσίευση χορηγείται με άδεια Creative Commons: Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές

Brief Therapy Focused on Giftedness – BTFG*

*Vasso Androutsou1, Georgia Nika 2, Vassiliki Fotopoulou 3, Maria Kashtanova4

1 Systemic Counselor, 2 Psychiatrist, 3 Social Worker – Systemic Counselor, 4 Schoolteacher 1,2,3,4Hellenic Association of Parents of Gifted Children, Greece

e-mail: vandrout@yahoo.gr

Giftedness: neither a disorder nor a label, just identity. It is necessary the gifted individuals be encouraged,  face challenges, and be inspired,  so they can realize who they really are,  recognize and accept their potential,  and find their identity.

Gifted individuals have unusual mental, perceptual and intellectual abilities make their lives very complicated. They often face endogenous and exogenous conflicts, and when they find themselves facing against school requirements, family and friends, social relationships and challenges in the workplace, their development may be blocked, their exceptional traits may change into difficulties, and they may suffer from anxiety, depression, relationships issues, or other serious psychiatric problems they may not realize that are related to their giftedness.

As a gifted person goes through the developmental stages -whether recognized, or never identified, or misdiagnosed-, they inevitably seek a clearer sense of identity, integration, and purpose in life.

The therapists have a unique opportunity to provide the gifted person with all the information about the traits and characteristics that giftedness is underlying of, what it really means to be gifted, and what happens in the life cycle of a gifted individual, and through the process of a brief intervention, the therapist may propose methods and techniques for exploration and (re-)union with their true gifted self. The gifted adults and parents of the gifted children and teens may need professional guidance, counseling and/or therapy in managing the challenges that come with giftedness.

Gifted individuals experience life in ways that are qualitatively different from the norm. Their advanced creative, perceptual and intellectual capacities and their sensitivities often give rise to emotional depth and intensity (Peterson and Moon, 2008). They not only think differently but also feel differently than others do. But, in a society that values “sameness,” gifted people might not feel that their curiosity, nonconformity, sensitivity, perfectionism, and their need for justice and meaning is understood. As a result, gifted individuals may doubt themselves and question their true nature: What is wrong with me? Why can’t I be like everybody else? Why don’t I feel happy? How can I be accepted? Will I ever feel normal”? (Yermish, 2010).

The gifted individuals live for years –often for their entire life- under dysfunctional frames of the world around them, and are forced to deny their giftedness, suppress their natural talents and needs for expression of creativity and intellectual potentials, and “sacrifice” their true nature in order to be accepted by others (Ανδρούτσου, κ.ά., 2015).

Often so, the certain traits that make someone gifted are the ones that others want the person to suppress or change. Certain gifted traits are often be mistaken for learning disabilities, ADHD, immaturity, autism or Asperger syndrome, emotional/mood disorder or behavior problems (Androutsou et al, 2015). The aftermath may be constant feelings of frustration, lack of fulfillment, loneliness, resentment, low self-esteem, anxiety, and/or depression, relationship problems or other serious psychiatric problems. (Amend and Peters, 2012).

Counseling that is specifically designed for gifted adults, teens and children and their families is different than typical counseling. The therapist who works with gifted people needs to have studied and know well the unique needs and challenges of gifted individuals and to understand and accept them as such, and be able to serve as a guide, advocate, or anchor point for clients seeking support (Silverman, 1993).

At the Hellenic Association  of Parents of Gifted Children, having lived in the world of giftedness for our entire life, having studied it and having conducted research on gifted children and gifted adults, we more than anyone else understand the "quirky: nature and the immense talents of the gifted, as well the many challenges associated with their giftedness.

We work on schematizing a semi-structured brief therapy model focused on giftedness, through a short intervention approach of ≈10 sessions, choosing effective methods and techniques working with the nature of the gifted individual.

Because of the short-term intervention, it is essential to fully understand the very nature of giftedness, in order to choose proper and effective techniques: different for an introvert gifted with linear logical mathematical thinking, focus on literalism, low emotional expression scale and difficulties in projection, and utterly different for an extrovert creative “chaotic” gifted, with a strong imagination, struggling with the procrastination and overwhelmed by their own thoughts and interests.

After the gifted be identified –using wide-shaped evaluation methods and tools, so that the assessment is reliable and valid– we provide a safe and caring environment that comes full of understanding and meets their needs, in order to talk openly, and become able to spot the circular relation between problems and giftedness.

We first provide to the gifted person with all the information about the traits and characteristics set up the giftedness, what really giftedness is and its aspects, what really means to be gifted, and what happens in the life cycle of a gifted individual. Then, in a safe, supportive and accepting environment, we provide to the gifted person the guidance is needed, so they can:

- understand the real and deeper nature of their problems and associate them with their giftedness, - explore their potential, their specific needs and their own traits, strengths, and challenges, - [re-]construct a new sense of self and re-narrate their whole being, free of negative [self-]assessments and [self-]labels - identify and express their feelings in substantial, healthy and safe ways, - learn and practice new functional ways of self-management and self-acceptance techniques and come to a better understanding of themselves fully and holistically - find new ways for communication, social interaction and integration preserving their real nature and build up positive coping skills - accept and feel free and safe to really be themselves, and integrate to their environments in a realistic way, so they can open up their world to greater self-assuredness and freedom to be who they really are.

We practiced this model on the gifted people who asked for counseling to the PAGT and we had very promising results, soon we will be able to present a more completed model for a short term semi-structured therapy focused on the characteristics of the gifted client.

Bibliography:

- Amend E.R., Peters D. B. (2012). Misdiagnosis, Dual diagnosis, and missed diagnosis of gifted children and adults. SENG Conference, CE Workshop, July 13, 2012.

- Ανδρούτσου Β., Τσάκωνα Ε., Μπαντέλη Ρ., Δήμου Α. (2015). Διπλή Διαφοροποίηση, Λανθασμένες Διαγνώσεις, και Εργαλεία Αξιολόγησης της Χαρισματικότητας. 3^ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΨΕΒΕ “Ψυχολογία και Εκπαίδευση: Σύγχρονοι Προσανατολισμοί και Εφαρμογές”. Ιωάννινα, 9–11 Οκτωβρίου 2015.

- Peterson J.S. and Moon S.M. (2008). Counseling the Gifted, In Steven I. Pfeiffer (ed.) Handbook of Giftedness in Children. Springer, pp. 223-248.

- Silverman L. K. Counselling the gifted and talented. Denver: Love Publishing, 1993.

- Yermish, A. (2010). Cheetahs on the Couch: Issues Affecting the Therapeutic Working Alliance With Clients Who Are Cognitively Gifted : Thesis. Massachusetts School οf Professional Psychology.

Poster 9th European Conference of the European Family Therapy Association – EFTA, Athens, 2016 September 28th - October 1st .

---

  Αυτή η δημοσίευση χορηγείται με άδεια Creative Commons: Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές